خیال

 ،خیال،

دوستت دارم

چون خواب شيرين پگاه

که در جورچینیِ طاقچه‌ی رویاهایت

تکرار می‌شوم

دوستت دارم

زنانه

مانند کرانه‌ای، که امواج مرا

در آغوش می‌گیرد

دوست دارم تو را

هنگامی که برای دانه‌انگوری

دهن‌ات پرآب می‌شود

تابستان لای ران‌هایم

زمستان را پس پنجره تماشا می‌کند،

بیا

بیا  

آفتابم بر تو بتابد

و

من در سایه‌ی تو بیارامم

سرمستم از خیال تو  

شیر از پستان رویا می‌نوشم

(تا تو در آغوش من گل نکنی

فصل دخترانه‌ی من بهار نمی‌شود)

بیا

آواز لب‌هایت را که به‌لبانم سنجاق زدی  

پس دهم

بیا   

 گلوی جیغ‌هایم را که در آغوش تو جا گذاشته‌ام ،

پیدا کنم

تن من در آئینه‌ی شانه‌های تو

زنانه‌گیِ خود را می‌بیند

بیا  

در خلوتی از واژه

آزاد شدن از قید زمان را

در ثانیه‌های خيس ساعت شنی که  

پرنده آن‌را هنگام پروازش می چرخاند

و

بی‌آن‌که دور شود اوج می‌گيرد،  

در آغوش من به‌بینیم

بیا  

 بیا

پرنده را از ترس غرق شدن در آن برکه‌ی کوچک

برهانیم

،رهگذر،

ولادمیر پوتین و فیلسوف محبوب او

 

ایوان ایلین

فیلسوف مذهبی و سیاسی روسی

روزنامه‌نگار مهاجر سفید و ایدئولوگ اتحاد کل قوای نظامی روسیه بود.

او در تبعید استدلال کرد که روسیه را نباید بر اساس آنچه او خطر کمونیستی می‌نامید قضاوت کرد، بلکه منتظر آینده‌ای است که در آن با کمک فاشیسم مسیحی خود را آزاد کند.

یکی از مشکلاتی که او روی آن کار کرد این بود که چه چیزی روسیه را در نهایت به فاجعۀ انقلاب کشانده‌ است؟ 

او پاسخ داد که دلیل آن «عزت نفس ضعیف و آسیب‌دیدۀ» روس‌ها است.

ایلین نابرابری مردم را به عنوان یک وضعیت ضروری در هر کشور می‌شناخت.

نگرش او به‌سلطنت

در سلطنت، آگاهی قانون تمایل دارد که مردم را در داخل دولت متحد کند،

 اما در جمهوری، آگاهی قانون تمایل به نادیده گرفتن نقش دولت برای جامعه دارد؛

آگاهی سلطنتی قانون تمایل دارد که دولت را به عنوان یک خانواده و پادشاه را به عنوان یک پدر خانواده درک کند،

 اما آگاهی جمهوری‌خواه قانون این تصور را انکار می‌کند.

 از آنجایی که وجدان جمهوری‌خواه قانون، آزادی فردی را در دولت جمهوری ستایش می‌کند، مردم، 

جمعیت دولت را به عنوان یک خانواده به رسمیت نمی‌شناسند؛

وجدان قانون سلطنتی بسیار محافظه کار است و مستعد حفظ سنت‌ها است

 در حالی که آگاهی جمهوری‌خواهی قانون، همیشه مشتاق تغییرات سریع است.

ایلین یک سلطنت طلب بود.

 او معتقد بود که آگاهی سلطنتی از قانون با ارزش‌هایی مانند تقوای دینی و خانواده مطابقت دارد.

 آرمان او پادشاهی بود که برای صلاح کشور خدمت کند، 

به هیچ حزبی تعلق نگیرد و اتحاد همۀ مردم را با هر عقیده‌ای که باشند، تجسم بخشد.

مفهوم آگاهی از قانون 

ایوان ایلین آن را به عنوان درک صحیح یک فرد از قانون و تبعیت از قانون در پی آن می‌دانست.

او آگاهی از قانون را برای وجود قانون ضروری می‌دانست. 

بدون درک درست از قانون و عدالت، قانون نمی‌تواند وجود داشته باشد.

نگاهی به فاشیسم و یهودستیزی

تعدادی از آثار ایلین (از جمله آثاری که پس از شکست آلمان در سال ۱۹۴۵ میلادی نوشته شدند) از

 فاشیسم حمایت می‌کردند.

ایلین در ابتدا آدولف هیتلر را مدافع تمدن در برابر بلشویسم می‌دانست

 و روشی را که هیتلر به نظر او یهودی‌ستیزی خود را از ایدئولوژی سفیدپوستان روسیه گرفته بود، تأیید می‌کرد.

نقل‌قول‌هایی از ایلین توسط ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نقل شده‌ است 

و برخی ناظران آن را الهام‌بخش ایدئولوژیک اصلی پوتین می‌دانند.

ویکی‌پدیا 

ایوان‌ ایلین، فیلسوف محبوب پوتین، که بود؟

در تاریخ فلسفه و تاریخ سیاست، فیلسوفانی بوده‌اند که آن‌ها را مربیان و معلمان سیاستمداران دانسته‌اند 

.به‌شکلی که رفتار آن سیاستمداران را متأثر از آن فیلسوفان ارزیابی کرده‌اند

.برای مثال آلفرد بوملر، فیلسوف آلمانی، را ایدئولوگ نازیسم می‌شناسند که خود او هم مفسر آثار نیچه بود

.تأثیرات کارل مارکس بر سیاستمداران کثیری در جهان هم چیزی نیست که نیاز به بیان داشته باشد

ولادیمیر پوتین هم یکی از سیاستمداران و زمامدارانی است که زیر تأثیر برخی اندیشمندان و فیلسوفان بوده است 

.و برای شناخت بیشتر پوتین، آشنایی با آن متفکران و فیلسوفان راه‌گشاست

،برخی از اهالی‌ی اندیشه و کسانی که بر روی موضوع روسیه و پوتین کار کرده‌اند

.ایوان ایلین را فیلسوفی دانسته‌اند که تأثیرات بسیاری بر پوتین گذاشته است

البته دیگرانی هم هستند که معتقدند این ایلین نیست که بر پوتین اثر گذاشته بل‌که 

.این پوتین است که نظرات خود را در ایلین پیدا کرده است

،آنتون بارباشین، تحلیل‌گر سیاسی که تحقیقاتش عمدتاً بر روسیه متمرکز است

.و همین‌طور هانا توبورن که متخصص روسیه و اوکراین است، ایوان ایلین را «فیلسوف پوتین» خطاب می‌کنند

.ایوان ایلین «یک روزنامه‌نگار، یک تئوری‌پرداز توطئه و یک ناسیونالیست روسی با گرایش‌های فاشیستی» بود

ایوان الکساندرویچ ایلین 

.در سال ۱۸۸۳در مسکو و در خانواده‌ای اشرافی به‌دنیا آمد 

او در سال ۱۹۰۱ در دانشگاه مسکو به‌تحصیل رشته‌ی حقوق و فلسفه پرداخت 

.و در ۲۳ ساله‌گی فارغ‌التحصیل شد

 .ایلین پس از ازدواج با هم‌سرش، ناتالیا، در پایان سال ۱۹۱۰ به اروپا سفر کرد

،با آغاز جنگ جهانی‌ی اول، ایلین که موقعیت خوبی در اروپا نداشت 

.به روسیه بازگشت 

.در روسیه او به تدریس پرداخت و همین‌طور بر روی تز خود در مورد فلسفه‌ی هگل کار کرد

،پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه

او مانند اکثر مردم روسیه به‌انقلاب پیوست اما دفاعش از انقلاب بسیار محتاطانه بود

 و این حمایت محتاطانه برای او عاقبت خوشی نداشت؛ او از انقلاب کمونیستی متنفر شد

 .و به‌سخنرانی‌های مختلف در رد انقلاب پرداخت که نتیجه‌‌ی آن تبعید ایلین بود

.او پیش از تبعید و در سال ۱۹۲۱ از دانشگاه اخراج شد

.فرار ایلین از اعدام یکی از شگفتی‌های زندگی‌اش بود، چراکه پیش از آن شش بار به دست کمونیست‌ها دستگیر شده بود

.البته برادرش، ایگور، در سال ۱۹۳۷ در روسیه اعدام شد

ایلین پس از تبعید

به دفاع از موسولینی پرداخت. «اندکی پس از ترک روسیه در سال ۱۹۲۲ توجه ایلین به "راه‌پیمایی به سمت رمِ" بنیتو موسولینی جلب .شد، همان کودتایی که موجب به وجود آمدن نخستین رژیم فاشیستی در جهان شد

وی سفری به ایتالیا کرد و 

 .مقاله‌ای ستایش‌آمیز درباره‌ "پیشوا" نوشت»

ایلین پس از تبعید سفرهای بسیار کرد و در دانشگاه‌های مختلف جهان

.از آلمان و بلژیک تا چکسلواکی و یوگسلاوی و لتوانی به سخنرانی علیه بلشویک‌ها پرداخت

.ایلین هم‌چنان به نوشتن ادامه داد 

.او به هر دو زبان روسی و آلمانی می‌نوشت

.جنگ جهانی دوم فرا رسید 

.او با آلمان هیتلری هم به مشکل خورد و از آنجا گریخت و در زوریخ پناه گرفت

پس از آن، ایلین به ارزیابی پدیده‌ی فاشیسم پرداخت

.و دام‌های ایدئولوژیکی را که حکومت هیتلر در آن گرفتار شده بود،برشمرد

.تا زمان زنده‌ بودن ایوان ایلین در ۲۱ دسامبر سال ۱۹۵۳، او اندیشمندی جدی و قابل‌اعتنا شناخته نمی‌شد

، او به فراموشی سپرده شد تا این‌که ولادیمیر پوتین او را زنده کرد و به قول تیموتی اسنایدر

«الیگارش اعظم، ولادیمیر پوتین، فیلسوف فاشیست، ایوان ایلین، را به‌عنوان راهنمای خود برگزید.»

ایوان ایلین در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ زندگی دوباره پیدا کرد و مهم‌ترین فیلسوف فاشیست شد

 .و حدود نیم قرن بعد از مرگش بر روسیه تأثیر گذاشت

،او که چندین ماه قبل از تأسیس اتحاد جماهیر شوروی تبعید شده بود

 .از خاک برآمد و بر کرسی نشست

پوتین در سال ۲۰۰۵ به دفن مجدد بقایای جسد ایوان ایلین اقدام کرد و او را از سوئیس به روسیه آورد

 .و جهت تبرک، خودش بر مزار ایلین حاضر شد 

.دست‌نوشته‌های ایلین پیش از آن به دانشگاه ایالتی میشیگان برده شده بود

 .پوتین فرستاده‌ای به آن‌جا رهسپار کرد تا دست‌نوشته‌ها را بگیرد

فدراسیون روسیه کنونی از دل اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ به وجود آمد

 و با این ظهور، ایلین حضوری پررنگ در سیاست روسیه پیدا کرد 

.و ویراست‌هایی از کتاب کوچک و مهم ایلین با نام «وظایف ما» به زبان روسی منشر شد

،پوتین در سخنرانی‌هایی که به صورت سالانه در مجمع عمومی پارلمان روسیه برگزار می‌شد

مدام از ایوان ایلین نقل‌قول می‌آورد؛ 

.سخنرانی‌هایی که متن آن را خود پوتین شخصاً تهیه می‌کرد

 .پوتین و نزدیکانش تلاش بسیار کردند ایلین را به نسل جدید روسیه معرفی کنند تا آثارش خوانده شود

در سال ۲۰۱۴ همه کارکنان دولتی‌ی روسیه مجموعه‌ای از آثار سیاسی ایوان ایلین را دریافت کردند

 و در صدمین سال‌گرد انقلاب روسیه در سال ۲۰۱۷ جشن‌هایی در تلویزیون روسیه برگزار شد

 و در آن فیلمی از ایلین نشان دادند تا او را به عنوان

.یک معیار و مرجع برای رفتار اخلاقی شهروندان و دولت معرفی کنند

به باور اسنایدر در کتاب The road to Unfreedom هیچ اهل فکری در قرن بیستم به اندازه‌ی ایلین 

در قرن بیست‌و‌یکم زنده نشده است و هیچ‌کس به اندازه‌ی او بر سیاست‌های جهانی اثربخشی نداشته است.

چرا ایلین برای پوتین ارزشمند است؟

ایلین فاشیسم را آینده‌‌ی جهان سیاست می‌دانست.

 او علاقه داشت، نه ایتالیا که، روسیه زودتر به فاشیسم برسد.

 ایلین معتقد بود این غرب فاسد است که کمونیسم را به روسیه تحمیل کرده است و روزی خواهد رسید 

که روسیه نه تنها خودش بل‌که دیگر کشورها را نیز با مدد از فاشیسم مسیحی، رهایی خواهد بخشید.

اگر به سخنان اخیر پوتین - پس از آغاز جنگ با اوکراین- دقت کنیم، 

می‌توانیم رد پای این سخنان ایلین را به شکل دیگری ببینیم.

ریشهٔ تاریخی توهم سیاسی پوتین چیست؟

پوتین می‌گوید که مسئله‌ی او و روسیه کسانی هستند که از لحاظ عقیدتی

 مانند غربی‌ها می‌اندیشند و نه مانند مردم روس.

 او می‌گوید چنین افرادی حاضرند مادر خود را بفروشند.

 او می‌گوید که کل غرب می‌خواهد در جامعه روسیه شکاف ایجاد کند و هدف‌شان نابودی روسیه است. 

پوتین می‌گوید که بر وطن‌پرستان واقعی تکیه می‌کند و سم‌زدایی جامعه‌ی روسیه را قوی‌تر می‌کند.

ایلین هم روسیه را مظهر پاکی ازلی و ابدی می‌دانست که غرب ناپاک قصد دارد آن را ملوث کند. 

او روسیه را قربانی‌ی بی‌گناه همۀ جهان می‌دانست که باید خود را مرمت کند و بعد جهان را نیز ترمیم کند.

ایلین بر این باور بود که خداوند جهان را آفرید و این یک اشتباه بود و جهان آفریده‌شده بسیار هولناک است.

او خدا را کنار می‌زند تا خودش جای او بنشیند و جهانی دگرگونه بیافریند.

 ایوان ایلین این آلودگی خدا و جهان را نتیجه فردیت می‌یابد و معتقد است

 شر از آن‌جایی شروع می‌شود که «فرد» آغاز می‌شود. 

او در این تئوری‌ی خود روسیه را مظهر پاکی می‌دانست و موجودی استثنایی.

ایلین البته اوکراین را هم بخشی از همین روسیه می‌دانست و وجود مستقل برای آن قائل نبود.

 ایلین معتقد بود که روسیه هر بار که جنگیده، برای دفاع از خودش بوده و نه تهاجم به دیگران،

 و اروپا همیشه قصد داشته است روسیه را نابود کند.

ایلین در تئوری‌های سیاسی- فلسفی خود وطن‌پرستی روسیه را بزرگ‌ترین نیروی پاکی‌بخش می‌داند

 و این وطن‌پرستی در باور او تجلی‌اش را باید در یک حاکم نشان بدهد. 

او برای این حاکم از واژه «رستگارکننده و نجات‌بخش» استفاده می‌کند؛ نجات‌بخشی که می‌آید و با فداکاری، 

دشمنان روسیه را نابود می‌کند و این فداکاری جز با جنگ به وجود نمی‌آید.

ایلین دشمن فرد، دموکراسی، جامعه مدنی و طبقه متوسط بود.

 او از قانون هم تعریفی دیگر می‌داد

 و قانون را منویات شخص حاکم می‌دانست. 

او از آزادی هم تعریفی ويژه داشت 

و آزادی را برای همه مردم نیکو نمی‌دانست و معتقد بود آزادی یعنی این‌‌که فرد خودش را به جمع بسپارد 

و البته آن جمع هم همۀ آزادی و اختیار خود را به «رهبر» بسپارد.

پوتین در سخنرانی‌ای بر مزار ایلین گفته بود «این یک جنایت است که کسی فقط درباره‌ی جدایی‌ی روسیه و اوکراین سخن بگوید» و ایلین می‌گفت «ما اعتماد داریم و مطمئن هستیم که ساعتی فرا خواهد رسید 

که روسیه از فروپاشی و تحقیر برمی‌خیزد و دوره‌ای از توسعه و عظمت جدید را آغاز می‌کند» و پوتین، 

به‌زعم خود، خواهان بازگرداندن عظمت به روسیه است و در این راه کشتار مردم برای او هیچ منع اخلاقی‌ای ندارد.

فاشیسم در اندیشه ایلین جایگاهی ویژه دارد و از نظر او فاشیسم می‌تواند روسیه را نجات بدهد. 

پوتین شاید زیر تأثیر ایلین نباشد، اما نقشه‌ها وطرح‌هایی را که برای روسیه و جهان دارد، در اندیشه ایلین می‌یابد.

جهان آزاد اگر به «فیلسوف پوتین» نگاه عمیق‌تری بیاندازد،

 بهتر می‌تواند خطر پوتین را برای کشورهای همسایه و برای جهان درک کند 

و امروز چاره‌ای برای مهار او بیندیشد که فردا دیر است.

از رادیو فردا 

نسیم کوه‌ستانی

در نقد و بررسی شعر مهرانگیز رساپور 

(م. پگاه)

بهترین تعبیری که می‌توانم برایِ شعرِ مهرانگیز رساپور

یا به نامِ قلمی‌اش، م. پگاه، بیاورم، “نسیمِ کوه‌ستانی”ست

داریوش آشوری 

 نسیمیه که در من یادِ دوران‌هایِ کوه‌گردی‌ام را زنده می‌کند؛ 

.یادِ پاکی و خوشیِ وزش‌اش، هنگامی که آرام می‌وزد 

و در گوش‌ات زمزمه‌ای دل‌نواز می‌کند

.و حتّا آن گاه که تند و تازیانه‌وار دربرخورد با صخره‌ها 

آوای‌اش پُرخروش در فضا می‌پیچد 

هوایِ کوهستانی همیشه سبُک و خوش است و درآن می‌توان 

دور از هیاهویِ گوش‌خراشِ شهر و دودـ ‌و‌‌ـ دمه‌ای 

.که همچون سرپوشی سیاه، رویِ آن را گرفته و افق‌اش را تیره کرده است، 

نفسی تازه کرد

.او خود نیز در اصل دخترِ کوهستان است

او یک”دخترِ خان” است، زاده و پرورده‌یِ لرستان و شهرِ خرم‌آباد

در دامانِ کوهستان

،اگرچه اکنون خانمی‌ست زیبا و شیک و دانشگاه‌ دیده، و چند دهه‌ای ست 

که ساکنِ لندن است، 

امّا هیچ کس نیست که 

.ناخودآگاه، نقشی از حال‌ـ ‌و‌ـ‌ هوایِ جایی را که در آن زاده و پرورده شده،

 در بُنِ وجودِ خود نگاه نداشته باشد

 به همین دلیل، من بازتابِ چیزی هنوز کوه‌ستانی را در ذهن و طبیعتِ او 

و درشعرـ‌اش می‌بینم

 .در هوایِ شفّافِ شعرِ او چیزی از دود‌ـ ‌و‌ـ ‌دمه‌یِ شعرِ شهری و شهرستانی نیست 

،این را با این قیاس در ذهن می‌گویم که، به نظرِ من، 

بخشِ عمده‌یِ شعرِ امروزِ ما هوایِ دودناکِ دَم کرده‌ای دارد

 که زبانِ حالِ زندگی در فضایی دودناک و دم کرده است؛

 ،فضایی که در آن شاعران و شعرشان دچارِ تنگیِ نفس‌اند 

،اندوه‌زده و درـ‌ خود‌ـ ‌پیچیده، یا پرخاش‌گر و دریده، با زبانی گنگ

 .چنان که گویی از میانِ دریایی از قیر سخن می‌گویند

،شعرِ پس از نیما 

،از دو‌ـ ‌سه استثنا همچون فروغِ فرخزاد و سهرابِ سپهری که بگذریم

.شعری‌ست سخت شهری و سیاست‌زده 

شاعران در این دوران مرثیه‌سرایِ شکست‌هایِ پیاپیِ سیاسی 

و

:امیدهایِ رفته بر باد، اند

نفس‌ها تنگ

سرها در گریبان

...دست‌ها پنهان

هم‌چنان که در شهرشان افق در دودـ ‌وـ ‌دمه‌یِ آلوده‌گیِ هوا گم است

 ،و آسمان و ستاره و فضایِ بازِ بی‌نهایت از چشم‌ها پنهان است 

.شعرها هم چه بسا دودناک و بی‌افق و بی‌آسمان است

،امّا این شاعر در چنین فضایی نزیسته 

و در تجربه‌هایِ زندگانیِ هم‌نسلانِ خود 

.در دنیایِ شور و جنونِ انقلاب 

و سپس سرخورده‌گی و دل‌مرده‌گیِ پی‌آمدِ آن، شرکت نداشته است 

،درهجده ساله‌گی از دامانِ زنده‌گانیِ آرام و آسوده‌یِ خان‌زاده‌گی در شهری کوچک 

در جایی دور از غوغایِ زندگانیِ سیاسی و روشنفکری، به خانه‌یِ بخت رفته 

و به‌زودی از ایران رخت به‌انگلستان کشیده و با هم‌سری زندگی کرده 

که همه‌یِ اسبابِ آسایش را برایِ او فراهم ‌آورده

 .و فرزندان‌اش را در آن‌جا با مهرِ مادرانه‌یِ بسیار پرورانده است 

می‌توان گفت 

که دوری از زندگانی در فضایِ «روشنفکریِ» تهرانی و شهرستانی 

و گرفتاری‌ها و تلخکامی‌هایِ آن سبب شده است

 .که زهرِ “تجربه‌هایِ همه‌تلخ” در وجودـ‌اش ننشیند 

،او اگرچه با جماعتِ ایرانی در مهاجرت و تبعید در محیطِ خانوادگی،

 در لندن، رفت‌ـ ‌و‌ـ‌آمد فراوان داشته

 امّا زخم‌هایی که آنان از آن رنج می‌برند،

 زخم‌هایِ غربت و مهاجرتِ اجباری، او را آزار نمی‌دهد 

.با محیطِ تازه‌اش هم به‌خوبی اُخت و آشناست 

وهیچ احساسِ غربت در او دیده نمی‌شود 

به هر حال، شهروندِ یکی از کلان‌شهرهایِ جهان در کشوری ست 

.که با انقلابِ صنعتی پیشتازِ جهانی کردنِ مدرنیّت بوده است

من با این که سالیانِ درازی ست که نوشتن در باره‌یِ شعر و شاعران را 

رها کرده‌ام

، و در کارِ زبان هم بکل به‌عالمِ دیگری کوچ کرده‌ام 

دور از زبانِ شعر و حال‌ـ و‌‌ـ‌ هوایِ آن، و به سراغِ زبانِ علم و فلسفه رفته‌ام؛

 ،با این که پس از سال‌ها دوری 

بازگشت به‌فضایِ ذهنیّت و زبانِ شاعرانه برای‌ام آسان نبود 

.نوشتنِ درآمدی کوتاه بر دفترِ شعرِ این دوست را با خوشنودی به گردن گرفته‌‌ام

 البته، اسبابِ آشنایی و دوستی ما از چند سال پیش فراهم شد، 

که او لطف کرده بود و با آشناییِ دورادوری 

.که با نام و کارهایِ من داشت،

 کتاب‌ِ شعرـ‌اش،” پرنده دیگر نه” را به پاریس برایِ من فرستاده بود

 .من هم نامه‌ای در سپاس از او و ستایشِ شعرـ‌اش برایِ او نوشته بودم 

که در جایی هم منتشر شده است

،امّا، آنچه درباره‌یِ طبیعتِ شعرِ او گفتم 

به معنایِ عاری بودن از ژرف‌اندیشی شاعرانه نیست

،بل‌که در شعرِ او هوایِ تازه‌ای هست که می‌تواند

،در روزگاری که از فضایِ زندگی و زبانِ شاعرانه هر چه دور و دورتر می‌افتیم

.بارِ دیگر ما را با عالمِ شعر و زیستِ شاعرانه آشتی دهد

، اندیشه‌گریِ ظریفِ شاعرانه‌یِ او 

فلسفه‌بافی در شعر نیست و از دلِ “معلومات” برنمی‌آید

 ،بل‌که از ژرفنایِ طبعِ شاعرانه‌یِ او برون می‌جوشد،

 از دلِ حسّ‌ِ ژرفِ “زن بودن”، که سخت آگاهانه به آن می‌نازد

. با ایماژهایی قوی و غنی، و به‌راستی درخشان

از ویژگی‌هایِ دل‌پذیر و کم‌مانندِ شعرِ مهرانگیز رساپور،

 انرژیِ سرشارِ نهفته در واژه‌هایِ اوست 

.که به شعرِ او پویایی و سرزندگی می‌دهد

،این انرژیِ واژه‌ها را در همه حال در شعرِ او می‌توان دید، 

چه آنگاه که مهربان و نوازشگر و عاشقانه سخن می‌گوید

. چه آنگاه که بیزاری و دل‌آزردگی‌اش را

 از نامردمان و نامردمی‌ها با خشم و خروش نشان می‌دهد

 ،این که شعرِ او، به‌خلافِ بیشینه‌یِ شعرِ دهه‌هایِ اخیر، با وزن وداع نکرده

. به نظرِ من، هم از سازمایه‌هایِ قدرتِ زبانیِ آن است

 .معماریِ شعرِ او و فضاسازی‌اش استوار است

 .به همین دلیل، درترجمه به زبان‌هایِ دیگر نیز همچنان می‌تواند 

قدرتِ القاییِ شاعرانه‌یِ خود را نگاه دارد

 .رجزخوانی‌هایِ شاعرانه‌یِ او هم حماسی و در نوعِ خود بسیار نوآورانه است

: نمونه‌یِ عالیِ آن را در شعرِ “با من…؟” می‌بینیم 

که شعری‌ست با ایماژهایِ بسیار قوی و گیرا

         من تازه ام

         و همچو شیرِ تازه

         فَوَران می‌کنم

         از پستانِ رگ کرده‌یِ شعر

          و همچون هوایِ تازه 

         حلول می‌کند

در منافذِ پوستِ زندگی 

         من تارهایِ صوتیِ باد را گره می‌زنم

         تا خوابِ پرهایِ عشق را

         نیاشوبد

         و شعله‌ها را تا می‌کنم

         و در قفسه‌هایِ اطمینان

         می‌چینم

          و با زلفِ باد

          گیسویِ آبشار را می‌بندم

          من گیسِ آب می‌بافم

         با من …؟

         من آب را ورق می‌زنم

         و دریا را تا ته می‌خوانم!

         با من…؟ 

         من آب می‌تراشم

         [من] 

آب تیز می‌کنم

         و بر شعله

         شعر حک می‌کنم

            با من…؟

 رجزخوانی و پرخاش‌جوییِ پهلوانانه‌یِ این شعر تا آن جا پیش می‌رود 

که می‌گوید،

 “آه، دندان دارد زمان! / […] من دندانِ زمان می‌شکنم… / با من …؟”

 امّا 

،این پهلوانی‌گری و پرخاش‌جویی 

هیچ از جنسِ پهلوانی و پرخاش‌جوییِ مردانه نیست 

:بل‌که سراسر با جهانی از نرمی و لطافت و رنگ، 

با تمامیِ سلاح‌هایِ زنانه‌گیِ خود، به این “میدانِ جنگ” می‌آید

          من آبی ام

         صورتی ام 

         سرخ ام

         بنفش را ناز می‌کنم 

      . ..  طلایی ام

 امّا، درخلالِ همین رجزخوانیِ پهلوانانه‌،

 ظریف‌ترین 

احساسِ همدردیِ انسانی را 

:نیز با شاعرانه‌ترین زبان بازگو می‌کند

      من بویِ شعورِ گل را 

         خشک می‌کنم

         و لایِ رؤیایِ زندانیان می‌گذارم 

         و خواهش می‌کنم

         هر صبح باز کنند

و نفسِ عمیق بکشند

.شعرِ مهرانگیز رساپور، امّا، تنها در فضایِ زیستِ خصوصیِ او جریان ندارد

 شعرِ “شلاق”، در سرآغازِ دفترِ پرنده دیگر، نه،

 با قدرتِ فضاسازی‌اش از راهِ یک “دیالوگ” میانِ شکنجه‌گر و شکنجه شونده،

 و

 ،با پاسخ‌هایی تکان دهنده، که از قدرتِ روح و نیرویِ ایستاده‌گیِ‌ انسانی 

در برابرِ ستم برمی‌آید 

نمونه‌ای‌ست از تواناییِ شاعری که با احساسی نیرومند 

به دردها و دردمندی‌هایِ انسانی 

.و بیدادهایِ دَدمَنِشانه می‌اندیشد،

 بی آن که شعرـ‌اش به پایه‌یِ احساساتی‌گریِ سیاسی فرواُفتد 

.این احساسِ همدردی با رنج‌هایِ انسانی در او بُعدِ کیهانی پیدا می‌کند

 و گاه از آنچه بر رویِ زمین می‌گذرد چنان آزرده می‌شود 

که می‌خواهد دستِ آزرده‌گانِ زمین را بگیرد 

.و مسیحاوار به ملکوتِ آسمانِ خویش بَرَد 

در شعرِ “پرنده دیگر، نه” این کشش به سویِ آزادیِ کیهانی، 

آزادی از نیرویِ گرانشِ زمین

 :و از تنگناها و فروبسته‌گی‌هایِ انسانی بیانی ظریف و روشن دارد

         پرنده نمی‌خواهم باشم

         پرنده کُند می‌رود

         و هِی بال می‌زند!

         می‌خواهم سفینه‌ای باشم

         که این نسلِ پرتاب شده را

         از زیرِ منّتِ سایه‌یِ زمین بردارم

         و آنجایی ببرم

       که دیگر خاک

          ما را از خود نداند!

.به نظر می‌رسد که با این بیان او نهادِ انسان را خاکی نمی‌داند 

و به دنبالِ سرمنزلِ “آسمانیِ” اوست

 .امّا من با این نگرش هیچ میانه ندارم و انسانِ “خاکی‌نهاد” را دوست می‌دارم

،از نظرِ نگرش به “وضعِ انسانی”، او با آن که زن است و مدرن،

 امّا، 

شعرـاش، به معنایِ رایج، هیچ فمینیستی نیست

 ،یا بهتر است بگویم فمینیسمِ او هیچ سیاسی نیست 

و به جنگِ مردان و مردانه‌گی نمی‌رود 

.بل‌که می‌خواهد آن‌را با جادویِ حوّایانه افسون کند 

،زیرا خود را در پوستِ زنانه‌یِ خود چنان کامل می‌بیند و با زنانه‌گیِ خود، 

چه جسمانی چه عاطفی و روحی 

،چنان یگانه است و خود را در قالبِ هستیِ زنانه چنان کامل

 و نسبت به هستیِ مردانه حتّا چنان کامل‌تر می‌بیند 

که هیچ نیازی به جنگ برایِ بازگرفتنِ “حقوقِ پایمال شده‌”یِ خود 

احساس نمی‌کند

.بل‌که در زنانه‌گی گونه‌ای اشراق و روشنیِ طبیعی می‌بیند 

که از ذاتِ زاینده‌گیِ زن سرچشمه می‌گیرد

  می‌گوید

         چقدر زن بودن خوب است

         آنگاه

         ،که مشرق، خورشید در بغل

         !می‌نگرد مغرب را … فاضلانه

         و 

زن 

         بر پوستِ مشعشعِ خود دست می‌کشد

         و تپش‌هایِ لقاحی پُربار را 

لمس می‌کند

         و در منافذِ پوست‌اش

          کف می‌کند

          !لذت

      …  چقدر، چقدر، چقدر

         !زن بودن… خوب است

.در شعرِ سرزنده‌یِ او کم نیست تکه‌هایی که آدمی از ظرافتِ خیال 

و باریک‌اندیشیِ تصویری‌شان یکّه‌ای لذت‌بخش می‌خورد

 ،شعرِ او تصویرتراشیِ گُنگ و بی‌معنا با درهم ریختنِ ساختارِ طبیعیِ جمله 

و نشاندنِ چیزهایِ بی‌ربط  در کنارِ هم نیست 

بل‌که با به‌کار گرفتنِ توانِ تصویریِ ایماژ و استعاره 

ما را به عالمِ معناییِ نهفته‌یِ دیگری 

در دلِ زبان می‌کشاند 

.که ویژه‌یِ زبانِ شاعرانه است 

مانندِ این:

 ترسیده بودم / مثلِ آن دم که دندان‌ها گویاتر از زبان / سخن می‌گویند

 یا 

:آن گاه که ترکیبی از تازه‌گیِ ایماژ و استعاره 

با انرژیِ موسیقاییِ وزن و قافیه 

بندهایِ بدیع در شعرِ او می‌آفریند

          آی آبی‌ها

         آی آبی‌ها

         عشق می‌پوشد

کفش‌هایم را

         شفّافِ شفّاف

         نور می‌نوشم

         نور می‌پوشم

         از پستانِ ماه

نور می‌دوشم

.از دیگر سازمایه‌هایِ درنگ‌انگیز و نو در شعرِ این شاعر 

یکی هم “سایه”‌یِ اوست 

که گه‌گاه در شعر-اش نمایان می‌شود 

،اما این سایه‌ای مانندِ همه‌یِ سایه‌ها نیست 

که نقشی تاریک و بی‌کُنش از”صاحبِ” خود باشد

.بل‌که سایه‌ای ست چالاک و هوشیار که همراهِ شاعر قلم به‌دست می‌گیرد 

و اندیشه‌ها در کلّه‌اش برق می‌زنند

 .امّا او چیزهایِ دیگری جز نوشته‌هایِ شاعر می‌نویسد

 :نوشته‌هایِ “سایه” رازناک اند و شاعر در آرزویِ خواندنِ رازِ  آن‌هاست

         سایه‌ام نشسته است کنارم

         خم شده است رویِ میز

( مثل من)

   !با قلم‌اش

   انگار

     چیزهایی را که من می‌نویسم                

        او نمی نویسد

         سرش

             !رو به دنیایِ دیگری است

         صورت‌اش

           از برق فلاش‌های حدس‌هایش

           به سرعت پیدا و ناپیدا می شود

         منتظرم برق بگیرد افکارش را

         !و روشن شود مانندِ لامپ

         تا ببینم

       ! رازهایش را

“سایه” 

مشاور و راهنمایِ او هم هست

           حریر می‌کند

  بر تن شعرِ عریانِ من

             سایه ام

         می‌گوید

           نباید  با یک نگاه"

         "! همه جایِ شعر را دید 

سایه

:” در شعرِ دیگری، ” شاهدِ من روز بود”، نقشِ پشتیبانِ او را هم 

در برابرِ یک خطربه گردن می‌گیرد

!ولگردی به من مشکوک شد

و خود را ریخت

در سایه‌ی با هوش من

 که چسبید به دیوار

   !و با من نیامد دیگر

این “سایه”، به تعبیرِ روان‌شناسیِ یونگی، آیا همان “ناخودآگاهِ” شاعر نیست 

که هم‌زاد و نگه‌بان و راهنمایِ هوشمندِ پنهان و گنجورِ رازهایِ اوست؟

چنین است که در روزگارِ چیره‌گیِ تکنیک و مهندسان، 

روزگارِ چیره‌گیِ مدرنیّت، 

شعر رو به افول می‌رود

 .و شاعران به حاشیه‌یِ جامعه رانده می‌شوند 

این داستانی‌ست که درموردِ فرهنگی همچون فرهنگِ ایرانی هم 

به‌ویژه درست است 

.که در آن شعر سرامدترین هنر بوده و تولیدِ انبوهِ آن قرن‌ها 

تا به امروز ادامه داشته است

زیرا جهانِ ایرانی نیز

،جهان و زبان را یادآوری می‌کند و، در جهانِ خطّیِ مهندسانه 

،ما را به دیدنِ نمایِ دیگرِ چیزها و تجربه‌ها، 

به جلوه‌ها و دل‌ربایی‌هایِ پیچ‌ـوـ‌تابِ خط‌هایِ اسلیمیِ زندگی

: می‌خواند و می‌آموزاند 

تا در آن‌ها “چیزِ دیگری” را حسّ کنیم 

که زندگی را غنا و سرشاریِ دیگر می‌بخشد

         ! خورشید

         بیا بنشین زیرِ این درخت

             !ساعتی

         خنکی را حس کن

         خنکی

           چیزِ دیگری ست

            چیزِ دیگری را حس کن

         ای آب

         تشنه‌گی را ببوس

         چیزِ دیگری ست تشنه‌گی

         چیزِ دیگری را حس کن

در شعرِ او 

نکته‌ها و جلوه‌هایِ دیگری نیز از ظرافتِ زبان و اندیشه‌یِ شاعرانه هست 

،که در این درامدِ کوتاه مجالِ پرداختن به آن‌ها نیست

 ،از جمله به ظرافتِ طنز و بازیگوشی‌هایِ زبانیِ او

.که در رباعی‌ها و غزل‌هایِ سبکِ کلاسیک‌اش نمایان‌تر از همه جا می‌توان دید

 یکی از زیباترینِ آن‌ها در غزلی ست 

با ردیفِ

 “نگفتم”

 در دفترِ دیگرِ شعرِ 

او با نامِ 

«و سپس آفتاب» 

و

. یا غزل رندانه‌ای با نام 

 “پگاه و بخشندگی حافظ” 

 .به هر حال، خواننده‌گانِ هوشمند و “اهلِ حال” از آن نکته‌ها و ظرافت‌ها 

غافل نخواهند بود

.اما نمی‌خواهم بی‌اشاره به یکی دیگر از جنبه‌هایِ استعدادِ شاعرانه‌یِ او بگذرم

 و آن تواناییِ او در پرداختنِ گـُزین‌گویه

 (aphorism)

،هایِ نغز و زیباست که در دفتر دیگرِ او با نامِ «سیاره‌یِ درنگ» می‌توان دید 

.که به‌ تازه‌گی منتشر شده 

،در این گزین‌گویه‌ها، با نگرشی برق‌آسا از چشمی شاعرانه 

و نیز اندیشه‌گرانه

 ،در کوتاه‌ترین جمله‌، از گوشه‌-و-کنارهایِ تجربه‌هایِ گذرایِ زندگیِ روزانه 

تا زندگانی و هستی در کل

.نکته‌هایی نغز و دل‌انگیز و گاه طنزآمیز می‌گوید 

آنچه این نکته‌پردازی‌هایِ زیبا را آرایشی دوچندان شاعرانه می‌دهد 

زنگ و آهنگِ واژه‌هایِ او و گه‌گاه واج‌آرایی‌ 

(alliteration)

.هایی ست که حال-و-هوایِ موسیقاییِ دل‌پذیری به زبانِ او می‌بخشد

:اینک چند نمونه

هوشیاری آبشار را ببین

که از روی سرسختیِ سنگ

سرش را  نرم

.....به زیر می‌اندازد و می‌رود تا

!به دریا به‌پیوندد

 « ترسی از سرکشیِ آتش نیست» 

!چنین فرمود آب

من آن ماهیِ بلندپروازم

که در چنگالِ عقابی

 پریده‌ام

    !به آسمان

باری، خوشا که هنوز شاعری مانندِ مهرانگیزِ رساپور هست 

که با شعرِ سرزنده و گرم‌‌اش 

.رابطه‌یِ ما را با گوهرِ شاعرانه‌یِ زبان و “شعرِ تر” زنده نگاه می‌دارد